Οδοιπορικό στη δοκιμαζόμενη χριστιανική πόλη της Συρίας
Η πόλη του Χριστού
Γράφει η Γεωργία Γλεούδη
Μέρος Ά
65 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Δαμασκού και σε ύψος χιλίων εξακοσίων μέτρων υπάρχει μία ξεχωριστή πόλη. Ξεχωριστή γιατί οι (λίγοι πλέον) χριστιανοί κάτοικοι της μιλάνε ακόμα μεταξύ τους τη γλώσσα του Χριστού: τα αραμαϊκά. Η Ma’ loula έχει κερδίσει το ενδιαφέρον παγκοσμίως, όχι μόνο για τα αραμαϊκά που ακούγονται στα στενά δρομάκια της, αλλά και γιατί η πλειονότητα των κατοίκων της ασπάζεται τον χριστιανισμό. Η πόλη θεωρείται από πολλούς χριστιανούς, κυρίως της Μέση Ανατολής, ο δεύτερος πιο ιερός τόπος μετά την Ιερουσαλήμ.
Στα αραμαϊκά το όνομα της πόλης σημαίνει «είσοδος» και παραπέμπει στη θέση της πόλης η οποία βρίσκεται στο άνοιγμα μίας στενής λωρίδας ανάμεσα σε δύο απότομους λόφους. Η βραχώδης περιοχή του Qalamoun προστατεύει την πόλη της Ma’ loula και δημιουργεί μία αίσθηση απομόνωσης της πόλης. Οι περισσότεροι ερευνητές και ακαδημαϊκοί ισχυρίζονται ότι η γεωγραφική θέση της πόλης βοήθησε στη διατήρηση της αραμαϊκής γλώσσας αλλά και της χριστιανικής θρησκείας από το 90 μ.χ όπου δημιουργήθηκε η Ma’ loula. Ολόκληρη η περιοχή του Qalamoun ασπάστηκε τον χριστιανισμό ήδη από το 4ο αιώνα, περίοδο όπου ιδρύθηκαν και τα πρώτα χριστιανικά μοναστήρια. Οι μοναχοί των μοναστηριών της Ma’ loula φυλάσσουν ακόμα τα χριστιανικά χειρόγραφα των πρώτων αιώνων ζωής της θρησκείας στην περιοχή.
Η είσοδος του Ισλάμ τον 7ο αιώνα και οι αραβικές κατακτήσεις αλλοίωσαν τον χριστιανικό χαρακτήρα της περιοχής του Qalamoun. Παρόλα αυτά, ένας αριθμός πόλεων και χωριών της περιοχής διατήρησε το θρησκευτικό στοιχείο και απέρριψε την επικράτηση του Ισλάμ καθώς και την επιβολή της αραβικής γλώσσας. Μερικές από τις περιοχές αυτές είναι: Saydnaya, al-Ma’arra και Ma’ lοula. To 2011, πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου στη Συρία, η πόλη της Ma’ loula ήταν το σπίτι 5000 κατοίκων. Το 80% των κατοίκων το πρωί έκαναν τον σταυρό τους ενώ το 20% έπεφτε με τα γόνατα στο χαλάκι προσευχής, μόλις άκουγε το adnan (κάλεσμα για προσευχή που ακούγεται από τους μιναρέδες των τζαμιών). Κανένας δεν μπορούσε να αμφισβητήσει τον κυρίαρχο χριστιανικό χαρακτήρα της πόλης, αφού στην είσοδο της σε καλωσόριζε ένα μπλε άγαλμα της Παναγίας. Η συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων υπήρξε ειρηνική για αρκετούς αιώνες, χωρίς προβλήματα και εντάσεις. Οι κάτοικοί της χρησιμοποιούσαν μία συγκεκριμένη έκφραση για να δείξουν την αρμονία, την ειρήνη, τη θρησκευτική ανεκτικότητα και τον σεβασμό που γέμιζαν την πόλη: “Everyone is a Christian and everyone is Muslim”.
Η Ma’ loula έχει χαρακτηριστεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Είναι το σπίτι για μερικά από τα σημαντικότερα μνημεία του Χριστιανισμού τα οποία γίνονται σημείο προσκυνήματος για τους χριστιανούς της Μέσης Ανατολής και όχι μόνο. Το ελληνορθόδοξο μοναστήρι της Αγίας Θέκλας (Mar Taqla) είναι το ένα από τα δύο αρχαία μοναστήρια της περιοχής. Σύμφωνα με την ιστορία (Πράξεις Αποστόλου Παύλου και Θέκλης), η Θέκλα ήταν η νέα κόρη μίας πλούσιας οικογένειας ειδωλολατρών στο Ικόνιο. Όταν ο Απόστολος Παύλος επισκέφθηκε το Ικόνιο, η νεαρή κοπέλα μαγεύτηκε από τις διδαχές του Παύλου και θέλησε να ασπαστεί τον χριστιανισμό και να ζήσει με βάσεις τις χριστιανικές αρχές της αγνότητας και της αγαμίας. Έτσι, χώρισε τον αρραβωνιαστικό της και ακολούθησε τον Παύλο. Η οικογένεια της και ο αρραβωνιαστικός της κατεδίωξαν τον Παύλο και τη Θέκλα και η Θέκλα πέρασε αρκετά μαρτύρια και βασανιστήρια για να απαρνηθεί τον χριστιανισμό. Αφού σώθηκε από όλα τα βασανιστήρια με τη χάρη του Θεού, βρήκε καταφύγιο μέχρι τον θάνατο της στο σπήλαιο πάνω στο οποίο χτίστηκε το μοναστήρι.
Ακόμα πολλοί θεωρούν ότι ο τάφος της Αγίας Θέκλας βρίσκεται κάτω από το μοναστήρι. Εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί συρρέουν στο μοναστήρι καθώς πιστεύουν ότι το νερό που ρέει από την πηγή του μοναστηριού είναι ιαματικό και θαυματουργό. Το αξιοθαύμαστο είναι ότι ανάμεσα στα τάματα που αφήνουν οι πιστοί, κάποιος θα δει αποσπάσματα από το Κοράνι. Οι μουσουλμάνοι της περιοχής είναι εξοικειωμένοι με τη λατρεία της αγίας της περιοχής τους και προσεύχονται σε αυτήν όπως ακριβώς και οι χριστιανοί γείτονες τους. Το μοναστήρι υπάγεται στο Πατριαρχείο Αντιόχειας και βρίσκεται υπό την επιτήρηση ενός εξαιρετικά μικρού αριθμού καλογριών. Λίγο πριν την έναρξη του εμφυλίου, με πρωτοβουλία της καλόγριας Pelagia Sayyaf, το μοναστήρι ίδρυσε ένα μικρό ορφανοτροφείο στο οποίο φιλοξενούνταν τέσσερα ορφανά κορίτσια.
Μέχρι το 1724, το ελληνορθόδοξο μοναστήρι της Αγίας Θέκλας ήταν άμεσα συνδεδεμένο με το ελληνοκαθολικό μοναστήρι του Αγίου Σέργιου και Βάκχου ( γνωστό και ως Dayr Mar Sarkis). Το μοναστήρι φτιάχτηκε για να τιμήσει τον Ρωμαίο στρατιώτη Σέργιο ο οποίος εκτελέστηκε για την πίστη του στο Χριστό. Χτισμένο τον 4ο αιώνα μ.Χ. το μοναστήρι δημιουργήθηκε επάνω στα απομεινάρια ενός παγανιστικού ναού, πιθανότατα πριν καν την Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας, το 325 μ.Χ .
Για αιώνες, τρεις ημερομηνίες συγκέντρωναν πλήθη Χριστιανών στην πόλη της Ma’ loula: 14 Σεπτεμβρίου, η γιορτή του Σταυρού, 22 Σεπτεμβρίου, ημέρα όπου γιορτάζεται η μνήμη της Αγίας Θέκλας και 7 Οκτωβρίου όπου γιορτάζεται η μνήμη του Αγίου Σέργιου.
Μέρος Β’
Η κατάληψη της πόλης
Εάν κάποιος επισκεπτόταν την πόλη, δεν θα καταλάβαινε ποιος είναι ο χριστιανός και ποιος ο μουσουλμάνος. Οι γυναίκες φοράνε όλες ανεξαιρέτως το παραδοσιακό μακρύ ένδυμα. Τα παιδιά τους πηγαίνουν στο Γαλλικό Ινστιτούτο στο οποίο μαθαίνουν αραμαϊκά. Ο ένας γιορτάζει τις θρησκευτικές γιορτές του άλλου. Ποτέ δεν υπήρξε υπόνοια θρησκευτικού μίσους και διχόνοιας.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 2013, οι τζιχαντιστές της Jabhat Al – Nusra ξεκίνησαν τις επιθέσεις με σκοπό την αρπαγή της πόλης. Η Ma’ loula δεν είχε ποτέ κάποια θέση στρατηγικής σημασίας. Είχε όμως μία τεράστια συμβολική σημασία και η κατάληψη της σήμαινε το τέλος των θρησκευτικών μειονοτήτων στη Συρία, τον θάνατο ενός πολύχρωμου θρησκευτικού τοπίου και την επικράτηση μίας παράλογης και ακραίας εκδοχής του Ισλάμ. Σύμφωνα με ορισμένους χριστιανούς της πόλης, συντηρητικοί κύκλοι του Ισλάμ είχαν προσεγγίσει μία μερίδα μουσουλμάνων της Ma’ loula και τους είχαν μυήσει στην εξτρεμιστική ιδεολογία τους: « Ήδη από τη δεκαετία του ’80 , οι Αδερφοί Μουσουλμάνοι ξεκίνησαν την προπαγάνδα τους και κατάφεραν να προσελκύσουν στην ιδεολογία τους ορισμένες οικογένειες μουσουλμάνων της περιοχής. Το ίδιο έγινε και με τους ουαχαμπίτες από τη Σαουδική Αραβία η οποίοι ήρθαν εδώ για να κηρύξουν τη διδασκαλία τους. Πριν από αυτούς, οι Μουσουλμάνοι και οι Χριστιανοί της Ma’loula ζούσαμε ειρηνικά μαζί. Οι ίδιοι οι Μουσουλμάνοι μας βοηθούσαν σε όλες τις προετοιμασίες για τη γιορτή του Σταυρού. Τα πράγματα άλλαξαν δραματικά μετά το 2011», λέει ο Ιωσήφ ο οποίος γεννήθηκε και έζησε όλη του τη ζωή στη Ma’loula. «Μπήκαν στην πόλη κατηφορίζοντας από τις κορυφές των βουνών. Μέσα σε λίγα λεπτά είχαν αιχμαλωτίσει τους πενήντα άνδρες που φύλαγαν την πόλη. Γνώριζαν ακριβώς τα αδύναμα σημεία μας και ποιοι και πού ήταν οι αρχηγοί μας. Αρκετοί μουσουλμάνοι συμπολίτες μας, έδωσαν αυτές τις πληροφορίες και τους υποστήριξαν σε όλη αυτή την επιχείρηση». Μετά την επίθεση στην πόλη, οι περισσότεροι κάτοικοι διέφυγαν στο γειτονικό μουσουλμανικό χωριό Ain al-Tineh ενώ ένας αριθμός χριστιανών (κυρίως Ορθόδοξοι Αντιοχείτες και Καθολικοί Μελκίτες) βρήκε καταφύγιο στη χριστιανική γειτονιά της Παλιάς πόλης της Δαμασκού, Bab Touma.
Οι καταστροφές
Εξ αρχής, οι τζιχαντιστές εβαλαν ως στόχο την καταστροφή των θρησκευτικών μνημείων και χώρων της Ma’ loula. Κανένα χριστιανικό ή λιγότερο μουσουλμανικό στοιχείο δεν έπρεπε να παραμείνει στην πόλη. Το μοναστήριο Mar Sarkis καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς με τον τρούλο να έχει ισοπεδωθεί μετά από τη ρίψη βόμβας. Το μοναστήρι της Αγίας Θέκλας (Mar Taqla) κάηκε ολοκληρωτικά. Εκατοντάδες μεσαιωνικές εικόνες και αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας καταστράφηκαν ή εκλάπησαν. Οι αγιογραφίες στους τοίχους των εκκλησιών υπέστησαν τεράστιες ζημιές καθώς οι τζιχαντιστές χάραζαν με μαχαίρια τις αγιογραφίες, ενώ καμία αγιογραφία δεν βρέθηκε που να απεικονίζει τα μάτια των αγίων. Οι σαράντα εκκλησίες της Ma’ loula γκρεμίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά. Με βάση τα στοιχεία της Interpol, η αρχαιοκαπηλία άνθισε στη Ma’loula. Εκατοντάδες αντικείμενα και έργα τέχνης, προϊόν αρπαγής από τα μοναστήρια και τις εκκλησίες της πόλης, έχουνε πωληθεί στη μαύρη αγορά της Ευρώπης. Οι χώρες όπου υποδέχτηκαν τα κειμήλια αυτά είναι κυρίως η Ιταλία και η Τουρκία.
Το 2013, 13 καλόγριες από το μοναστήρι της Αγίας Θέκλας έπεσαν θύματα απαγωγής από την Al – Nusra και μεταφέρθηκαν στην κοντινή πόλη Yabrud. Ελευθερώθηκαν λίγο πριν την ανακατάληψη της πόλης από τον συριακό στρατό ως αντάλλαγμα για δικούς τους αιχμαλώτους. Λίγο μετά την επιστροφή τους, οι καλόγριες πληροφόρησαν ότι δεν δέχτηκαν καμία απειλή για τη ζωή τους και οι συνθήκες κράτησης τους ήταν παραπάνω από καλές. Παρόλα αυτά, αρκετοί κάτοικοι της Ma’loula εξήγησαν ότι η παραμονή τους στην πόλη είχε ένα τίμημα το οποίο μας ταξιδεύει πίσω στην περίοδο των αραβικών κατακτήσεων. Με την είσοδο της Al – Nusra στην πόλη οι χριστιανοί είχαν τρεις επιλογές: να εγκαταλείψουν την πόλη και τα σπίτια τους, να δολοφονηθούν ή να πληρώσουν τον ειδικό φόρο (ζίγια) ο οποίος θα τους επέτρεπε να παραμείνουν στην πόλη ως χριστιανοί, αλλά κυρίως ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Η επιστροφή
Στις 14 Απριλίου του 2015 ο συριακός στρατός μαζί με στρατιώτες της Χεζμπολάχ καθώς και με εβδομήντα κατοίκους της Ma’ loula κατάφεραν αν απελευθερώσουν την πόλη και να εκδιώξουν τις δυνάμεις της Al – Nusra. Μέχρι σήμερα, έχουν επιστρέψει στην πόλη 900 χριστιανοί κάτοικοι και πενήντα μουσουλμάνοι. Όλοι δίνουν καθημερινή μάχη να ξαναχτίσουν τις ζωές τους και να επισκευάσουν τα μνημεία τους και τις εκκλησίες τους. Οι εκκλησίες της Ελλάδος και της Ρωσίας έχουν προσφέρει υλική και τεχνική βοήθεια έτσι ώστε να ολοκληρωθούν οι εργασίες το ταχύτερο δυνατόν.
Στο βιβλίο επισκεπτών του Mar Sarkis, ένας επισκέπτης έγραψε «Ευελπιστώ η Ma’ loula να αποτελέσει ένα παράδειγμα το οποίο θα φέρει ειρήνη και κατανόηση σε όλους τους λαούς της Μέσης Ανατολής, χωρίς διακρίσεις για το ποιοι είμαστε ή σε ποιον Θεό πιστεύουμε». Τον Ιούνιο του 2015, στην είσοδο της πόλης επανατοποθετήθηκε το γαλάζιο άγαλμα της Παναγίας το οποίο υποδεχόταν τον κόσμο. Ο γλύπτης Buhaij al-Khoury είπε «Δημιούργησα ξανά αυτό το άγαλμα ως ένα μήνυμα ειρήνης της αρχαίας και μοναδικής πόλης της Ma’loula».
