Κανείς δεν είναι ιδανικός για πρόεδρος
Γιατί ο Τραμπ απειλεί την πρωτοκαθεδρία της Δύσης
Η ιστορία ορισμένες φορές κάνει άλματα.
Θυμηθείτε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την επανάσταση των Μπολσεβίκων, την κρίση του 1929, την εκλογή του Αδόλφου Χίτλερ, το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την έναρξη του ψυχρού πολέμου, την κατάρρευση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών, την «μεταρρύθμιση και το άνοιγμα» της Κίνας από τον Ντενγκ Χσιάο Πινγκ, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, την χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2009 και την επακόλουθη «μεγάλη ύφεση».
Ίσως βρισκόμαστε στα πρόθυρα ενός συμβάντος εξίσου μετασχηματιστικού με πολλά από τα παραπάνω: την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ. Αυτό θα σήμαινε το τέλος της παγκόσμιας κυριαρχίας που απέκτησε η Δύση υπό την καθοδήγηση των ΗΠΑ. Το αποτέλεσμα δεν θα ήταν μια νέα παγκόσμια τάξη. Θα είναι ένα επικίνδυνο χάος.
Το γεγονός πως ο κ. Τραμπ μπορεί και είναι ένας αξιόμαχος διεκδικητής της εξουσίας προξενεί από μόνο του σοκ.
Στην επαγγελματική του σταδιοδρομία, οδήγησε κατ’ εξακολούθηση τις εταιρείες του σε χρεοκοπίες και εκκαθαρίσεις, προτού καταλήξει τηλεοπτικός αστέρας σε ριάλιτι.
Πουλάει θεωρίες συνωμοσίας και ψεύδη. Ξεστομίζει ρατσιστικές συκοφαντίες. Επιτίθεται στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Αρνείται να αποκαλύψει τους φόρους που πλήρωσε. Δεν έχει θητεύσει σε οποιοδήποτε πολιτικό αξίωμα. Περηφανεύεται για την άγνοια του. Φτάνει ως και στο σημείο να υπαινιχθεί μια ομοσπονδιακή χρεοκοπία. Υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην εμπορική τάξη που δημιούργησαν οι ΗΠΑ, απειλώντας να ακυρώσει τις συμφωνίες του παρελθόντος. Υπονομεύει την εμπιστοσύνη στην αμερικάνικη δημοκρατία, υποστηρίζοντας ότι οι εκλογές θα είναι στημένες. Τάσσεται υπέρ των βασανιστηρίων και την θανάτωση των οικογενειών όσων θεωρούνται ύποπτοι για τρομοκρατικές ενέργειας. Θαυμάζει τον πρώην πράκτορα της KGB που κυβερνάει την Ρωσία.
Είναι ξεκάθαρο ότι ένας τεράστιος αριθμός Αμερικανών ψηφοφόρων έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο πολιτικό και οικονομικό σύστημα της χώρας. Μια τόσο μεγάλη απώλεια εμπιστοσύνης δεν είχε παρατηρηθεί ούτε την δεκαετία του 1930, όταν οι ψηφοφόροι στράφηκαν σε ένα πολιτικό που εκπροσωπούσε το κατεστημένο.
Ωστόσο, παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν, οι ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε τόσο τραγική κατάσταση. Είναι η πιο πλούσια μεγάλη χώρα στην ιστορία του κόσμου. Η ανάπτυξη είναι αργή, αλλά η ανεργία είναι χαμηλή. Αν οι ψηφοφόροι διαλέξουν τον κ. Τραμπ – παρά τις αδυναμίες του που έγιναν εμφανείς και στο πρώτο προεδρικό ντιμπέιτ – τα πράγματα δεν θα είναι ευοίωνα για τις ΗΠΑ.
Είναι η ηγέτιδα δύναμη στον κόσμο, οπότε δεν πρόκειται για ένα εσωτερικό πρόβλημα των ΗΠΑ. Τι μπορεί να σημαίνει μια προεδρική θητεία του Τραμπ; Είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς τις πολιτικές κάποιου που είναι τόσο απρόβλεπτος. Αλλά ορισμένα πράγματα μοιάζουν να είναι αρκετά σαφή.
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους παραμένουν απίστευτα ισχυροί. Αλλά η οικονομική τους κυριαρχία βρίσκεται σε πτωτική τροχιά. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το μερίδιο των χωρών υψηλού εισοδήματος (ουσιαστικά των ΗΠΑ και των κύριων συμμάχων της) θα πέσει από το 64% του παγκόσμιου παραγόμενου προϊόντος το 1990 στο 39% το 2020, ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ θα υποχωρήσει από το 22% στο 15% στο διάστημα αυτής της περιόδου.
Αν και ο στρατός των ΗΠΑ παραμένει τεράστιος, πρέπει να γίνουν δύο προειδοποιήσεις. Η πρώτη είναι πως η νίκη ενός συμβατικού πολέμου αποτελεί ένα κάπως διαφορετικό ζήτημα από την επίτευξη των τελικών στόχων στη σύγκρουση που διεξάγεται στο έδαφος, όπως έδειξαν οι πόλεμοι στο Βιετνάμ και στο Ιράκ. Επιπλέον, η ραγδαία αύξηση των αμυντικών δαπανών της Κίνας μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές στρατιωτικές δυσκολίες για τις ΗΠΑ στην περιοχή της Ασίας-Ειρηνικού.
Εξυπακούεται ότι η δυνατότητα των ΗΠΑ να διαμορφώσουν τον κόσμο όπως θέλουν θα βασίζεται όλο και περισσότερο στην επιρροή που θα έχουν στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα. Αυτό δεν είναι σίγουρα κάτι το καινούργιο. Αποτελεί στοιχείο της αμερικάνικης ηγεμονίας από την δεκαετία του 1940. Αλλά στις ημέρες μας είναι ακόμα πιο σημαντικό. Οι συμμαχίες που δημιουργούν οι ΗΠΑ, οι θεσμοί που στηρίζουν και το πρεστίζ που αποκτούν είναι πραγματικά ανεκτίμητα αγαθά.
Όλα αυτά τα στρατηγικής σημασίας αγαθά θα βρεθούν σε μεγάλο κίνδυνο αν κερδίσει ο κ. Τραμπ.
Η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα είναι ότι οι πρώτες έχουν πολλούς ισχυρούς συμμάχους. Ακόμα και ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι ένας αξιόπιστος σύμμαχος για την Κίνα. Οι σύμμαχοι των ΗΠΑ τις στηρίζουν κυρίως επειδή τις εμπιστεύονται. Η εμπιστοσύνη αυτή βασίζεται στην δέσμευση τους σε μια προβλέψιμη, βασισμένη σε αξίες συμπεριφορά.
Οι συμμαχίες της δεν υπήρξαν χωρίς προβλήματα, κάθε άλλο. Αλλά έχουν λειτουργήσει. Η απρόβλεπτη συμπεριφορά του κ. Τραμπ και η αντίληψη των συνεργασιών ως μιας μορφής συναλλαγών θα προκαλούσε ανεπανόρθωτη ζημιά στις συμμαχίες αυτές.
Ένα θεμελιώδες στοιχείο της παγκόσμιας τάξης που εγκαθίδρυσαν οι ΗΠΑ είναι ο ρόλος των υπερεθνικών θεσμών, όπως του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Με την δέσμευση τους στους κανονισμούς ενός ανοιχτού οικονομικού συστήματος, οι ΗΠΑ ενθάρρυναν και άλλους να κάνουν το ίδιο. Το αποτέλεσμα ήταν μια εκπληκτική αύξηση της ευημερίας: από το 1950 ως το 2015, το μέσο κατά κεφαλήν παραγώμενο προϊόν εξαπλασιάστηκε. Ο κ. Τραμπ δεν καταλαβαίνει το σύστημα αυτό.
Το αποτέλεσμα της αποκήρυξης του θα είναι καταστροφικό για όλους.
Ο πόλεμος του Ιράκ έπληξε την εμπιστοσύνη στην διορατικότητα και την ικανότητα των ΗΠΑ. Αλλά ακόμα μεγαλύτερο πλήγμα προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση. Ήταν πολλοί αυτοί που ήδη αμφισβητούσαν τα κίνητρα των ΗΠΑ. Αλλά πίστευαν ότι ήξερε πώς να διαχειριστεί ένα καπιταλιστικό σύστημα. Η κρίση ταρακούνησε αυτή την εμπιστοσύνη.
Μετά από όλη αυτή την ζημιά που έχει προκληθεί, η εκλογή ενός ανθρώπου τόσο ανίκανου όσο ο κ. Τραμπ θα προκαλούσε αμφιβολίες για κάτι ακόμα πιο θεμελιώδες: την πεποίθηση στην δυνατότητα των ΗΠΑ να επιλέγουν ικανούς και καλά πληροφορημένους ηγέτες.
Υπό τον κ. Τραμπ, το δημοκρατικό σύστημα θα χάσει μεγάλο μέρος της αξιοπιστίας του ως μοντέλου για την οργάνωση ενός πολιτισμένου πολιτικού βίου. Ο κ. Πούτιν και άλλοι υπαρκτοί ή μελλοντικοί δεσπότες θα πανηγύριζαν. Η πεποίθηση τους πως η κουβέντα για τις αξίες της Δύσης είναι απλά υποκρισία θα επιβεβαιωνόταν. Αλλά όσοι βλέπουν τις ΗΠΑ ως το προπύργιο της δημοκρατίας θα ένιωθαν απόγνωση.
Αν κερδίσει ο κ. Τραμπ θα είναι μια αλλαγή καθεστώτος για τον κόσμο. Για παράδειγμα, θα σταματήσουν οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, πιθανότατα για πάντα.
Αλλά και μόνο η υποψηφιότητα του δείχνει πως ο ρόλος των ΗΠΑ στην παγκόσμια τάξη κινδυνεύει να μετασχηματιστεί. Ο ρόλος αυτός δεν βασιζόταν μόνο στην αμερικανική οικονομική και στρατιωτική υπεροχή, αλλά και στις αξίες που αντιπροσώπευε. Παρ’ όλα τα λάθη της, το ιδεώδες μιας ευνομούμενης δημοκρατίας δεν χάθηκε ποτέ από τον ορίζοντα.
Η Χίλαρι Κλίντον δεν είναι η ιδανική υποψήφια. Ο κ. Τραμπ είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό. Πολύ μακριά από το να κάνει την Αμερική σπουδαία ξανά, η προεδρία του μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω σε όλο τον κόσμο.
