Οι φαντασιώσεις του Brexit και η αποσύνθεση της Ε.Ε.
Του Γιάννη Παλαιολόγου
Χθες το απόγευμα, καθώς πλησίαζε η ώρα που θα έκλειναν οι κάλπες στη Βρετανία, πιάσαμε την κουβέντα με συναδέλφους που – σαν κι εμένα – έχουν περάσει μέρος της ζωής τους εκεί. Σκέφθηκα την αδελφή μου – τη μεγαλύτερη από τις δύο – και τον Ελληνα σύζυγό της, που εργάζονται στο Λονδίνο (εκείνη ως παιδίατρος στο NHS, εκείνος στο City). Σκέφθηκα και τη μικρή, που κάνει το μεταπτυχιακό της στην Οξφόρδη, και πολλούς άλλους φίλους και γνωστούς που σπουδάζουν ή εργάζονται, κάποιοι για δεκαετίες πλέον, στην Αγγλία. Η συνεισφορά τους στη βρετανική οικονομία – και κοινωνία – είναι πολυποίκιλη: είναι ακαδημαϊκοί και ερευνητές, γιατροί, traders, επιχειρηματίες που δημιουργούν θέσεις εργασίας για Βρετανούς. Αρκετοί μου είχαν εκφράσει τις τελευταίες εβδομάδες τις ανησυχίες τους για την έκβαση του δημοψηφίσματος και τις συνέπειες για τις ζωές τους.
Η Ευρώπη ξύπνησε σήμερα σε έναν διαφορετικό κόσμο. Μετά από 43 χρόνια άβολης συμμετοχής στα ευρωπαϊκά κοινά, οι Βρετανοί ψήφισαν, 52-48%, να αποχωρήσουν από την Ε.Ε. Η εκστρατεία του Leave χρησιμοποίησε ως βασικό προεκλογικό επιχείρημα το ζήτημα της ανεξέλεγκτης – υποτίθεται – μετανάστευσης προς τη Βρετανία, για το οποίο, όπως ισχυρίστηκε, ευθύνεται η Ε.Ε. Η καλλιέργεια της ξενοφοβίας έφτασε στο νοσηρό της απόγειο με τη διαβόητη αφίσα του UKIP που απεικόνιζε ορδές προσφύγων εν κινήσει υπό τον εύγλωττο τίτλο «Breaking Point». Αλλά αντίστοιχο ήταν το γενικότερο κλίμα στις τάξεις των περισσότερων θιασωτών του Brexit: οι μετανάστες είναι βάρος για τη χώρα, επιβαρύνουν το NHS, παίρνουν τις θέσεις των παιδιών των Βρετανών στα σχολεία, κ.ο.κ. Η έξοδος από την Ε.Ε. – αυτή ήταν η κίβδηλη υπόσχεση – θα βάλει τέλος σε αυτές τις ροές. Η θετική επίδραση των μεταναστών – Ελλήνων, Ιρλανδών, Πακιστανών, Ινδών – την οποία είχε αναδείξει στην παρθενική της ομιλία στη Βουλή η αδικοχαμένη Τζο Κοξ, έμεινε στα περιθώριο της προεκλογικής συζήτησης.
Το αντι-μεταναστευτικό μένος των Brexiteers δεν ήταν το μόνο σύμπτωμα άρνησης της πραγματικότητας που χαρακτήρισε την καμπάνια τους. Είπαν επίσης στους ψηφοφόρους ότι φεύγοντας από την Ε.Ε., η Βρετανία θα ανακτούσε την εθνική της κυριαρχία, ότι θα αναβαθμιζόταν η εμπορική αλλά και η γεωπολιτική της θέση. Η νοσταλγία της πάλαι ποτέ ισχυρής αυτοκρατορίας, ικανής να σταθεί μόνη και να καθορίσει τις διεθνείς εξελίξεις, φαίνεται ότι εξακολουθεί να σαγηνεύει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Και φυσικά, οι οπαδοί της εξόδου κατάφεραν να μετατρέψουν την Ε.Ε. σε σύμβολο του εγχώριου και διεθνούς κατεστημένου που, ιδιαίτερα για τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης σε μέρη όπως η βόρεια Αγγλία και η νότια Ουαλία, θεωρείται ο ηθικός αυτουργός των μαραμένων του προοπτικών.
Το πρόβλημα με τις υποσχέσεις των Brexiteers είναι ότι αποτελούν πυρετώδεις φαντασιώσεις. Η ισχύς, στην Ευρώπη του 2016, βρίσκεται εν τη ενώσει. Η Μικρά Αγγλία (πο ενδέχεται να συρρικνωθεί κυριολεκτικά, καθώς οι Σκωτσέζοι ήδη ζητούν νέο δημοψήφισμα και το Sinn Fein ζητά ένωση με την Ιρλανδία) θα έχει πολύ μικρότερη επιρροή εκτός Ε.Ε.
Αλλά το πλήγμα είναι τεράστιο και για την ίδια την Ευρώπη. To Brexit είναι ιστορικό πισωγύρισμα για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Με τις αγορές να καταρρέουν και τους λαϊκιστές ανά τη Γηραιά Ήπειρο να ζητωκραυγάζουν και να ζητούν κι αυτοί δημοψηφίσματα, η ευρωπαϊκή ηγεσία πρέπει επιτέλους να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Αν δεν λάβει ταχέως τα μέτρα εκείνα που θα στείλουν το μήνυμα ότι η ένωση ισχυροποιείται – από την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης ως την εμβάθυνση της κοινής αγοράς και την υπέρβαση του δόγματος της λιτότητας χωρίς τέλος – τότε το Brexit θα είναι απλά το πρώτο βήμα προς την αποσύνθεση της Ε.Ε.
